Marsha Bruinen - 9 juni 2024, 16:29

Waar denk je aan bij een steen? Misschien aan iets hards, kouds en levenloos. Kijkend naar miljarden jaren oude exemplaren onder de microscoop, zag kunstenaar Lisa van Casand (33) iets heel anders: een warme deken.

‘De omstandigheden waarin het eerste leven op aarde ontstond, waren heel heftig’, zegt Van Casand. Door vulkanische activiteit was de temperatuur hoog en door het ontbreken van een ozonlaag de UV-straling sterk. En dan werd de aarde óók nog eens regelmatig getroffen door een meteoriet.

‘Stenen zorgden er mede voor dat microben ondanks al die natuurkrachten konden overleven’, zegt Van Casand, die erover las in het boek The Story of Earth (2012) van de Amerikaanse mineraloog Robert Hazen. ‘Volgens Hazen boden stenen zulke levensvatbare deeltjes een schuilplaats, een veilige basis om verder te ontwikkelen’, licht ze toe. ‘Als een soort beschermdekens.’

Stenen als dekens

De drie glinsterende wandkleden die de kunstenaar nu tentoonstelt in de expositie Het geheim van de diepe tijd van Verwey Museum Haarlem zijn geïnspireerd op dat idee van stenen als dekens. Bij elke stap krijgen ze een andere schittering en kleur. Paars wordt oranje, zwart blijkt eigenlijk diepblauw.

Van Casand maakte de wandkleden in een weverij in het Brabantse Heeze, aan de hand van foto’s van de steendoorsneden die ze in het Nederlands Edelsteen Laboratorium in Leiden heeft bestudeerd. De grootste van de drie rolt in Haarlem vanaf je tenen omhoog, tot nét onder het plafond van het museum. Alsof de grond onder je voeten vandaan wordt getrokken.

Set in Stone (2020-nu) volgt op een eerder project van de kunstenaar: de fotoserie Fluorescent Signals (2015-2021). Daarin richtte Van Casand zich op planten. ‘We zien planten vaak als statisch en decoratief’, zegt ze daarover, ‘maar dat klopt helemaal niet.’ Planten nemen de omgeving waar en kunnen stress ervaren, bijvoorbeeld wanneer er te weinig water is.

Met onder meer vuur, azijn en chloor stelde Van Casand tientallen planten bloot aan de nodige spanning. Ze fotografeerde de effecten, infrarode stresssignalen, met een speciaal fotofilter. Rode vlekken lichten op in groene blaadjes. Een naargeestig gezicht: je krijgt spontaan medelijden met de olifantsoren, vingerbomen en vetplanten.

Is het misschien ook mogelijk om empathie te voelen voor iets dat nóg verder van ons af lijkt te staan, vroeg Van Casand zich naderhand af? Namelijk: een steen?

In het edelsteenlaboratorium zocht ze steentjes uit heel oude stukken aardkorst. Het ‘innige liefdesverhaal’ tussen leven en steen laat zich daar goed aflezen, zegt Van Casand. De doorsneden die ze heeft laten weven verbeelden wat door geologen en filosofen ‘diepe tijd’ wordt genoemd: de tijd waarin bergen groeien, rivieren hun loop verleggen en aardplaten verschuiven. De tijd die miljoenen, zelfs miljarden jaren duurt.

Economische Zaken

Wie tijd zo groots bekijkt, móét zich haast wel klein voelen. Vandaar misschien ook dat andere wandkleden uit de serie Set in Stone de muren van het ministerie voor Economische Zaken en Klimaat mogen sieren. Als archieven van de aardkorst kunnen ze daar gesprekken over het klimaatbeleid inspireren – hopelijk ook onder het komende kabinet.

Waar beleidsmakers ook eens goed naar zouden kunnen kijken: de kunst van Lee Ufan (87). Momenteel exposeert de Koreaanse kunstenaar stenen als sculpturen in de tuinen van het Rijksmuseum in Amsterdam. Recent vertelde hij in een interview met Trouw getroffen te zijn door de ‘eindeloze levensduur’ van de stenen.

‘Ze hebben de prehistorie meegemaakt en zullen ons allemaal overleven’, zei hij met welkome nederigheid tegenover de natuur. ‘Ze zijn een opeenhoping van tijd.’ De steentjes die Van Casand groots laat glinsteren zijn dat ook.

↪︎ Klik hier voor het artikel in de Volkskrant.